Kỷ niệm 260 năm ngày sinh đại thi hào Nguyễn Du (1765 – 2025): giá trị di sản còn mãi với thời đại hôm nay

Nguyễn Du, tên chữ là Tố Như, hiệu Thanh Hiên, sinh năm 1765 tại phường Bích Câu – Thăng Long, trong một gia đình đại quý tộc có truyền thống khoa bảng và văn chương. Cha ông là Nguyễn Nghiễm, từng giữ chức Đại tư đồ dưới triều Lê; mẹ là bà Trần Thị Tần, người nổi tiếng hiền đức. Tuổi thơ sớm trải qua nhiều biến cố, mồ côi cha mẹ từ khi còn rất trẻ, cùng những thăng trầm của xã hội cuối Lê – Trịnh, đầu Nguyễn đã để lại dấu ấn sâu đậm trong tư tưởng, tình cảm và thế giới nghệ thuật của Nguyễn Du.

Cuộc đời làm quan của Nguyễn Du trải qua nhiều giai đoạn khác nhau dưới triều Nguyễn. Dù được giao nhiều trọng trách, ông vẫn luôn mang trong mình tâm trạng trăn trở, day dứt trước cảnh đời và số phận con người. Chính những trải nghiệm cá nhân cùng sự thấu hiểu sâu sắc nỗi đau của nhân sinh đã hun đúc nên một Nguyễn Du với trái tim nhân ái lớn lao và tầm tư tưởng vượt thời đại.

Nguyễn Du để lại cho hậu thế một khối lượng tác phẩm phong phú cả bằng chữ Hán và chữ Nôm, tiêu biểu như Thanh Hiên thi tập, Nam Trung tạp ngâm, Bắc hành tạp lục, Văn tế thập loại chúng sinh… Trong đó, kiệt tác Truyện Kiều – hay Đoạn trường tân thanh – được xem là đỉnh cao rực rỡ của văn học Việt Nam.

Với 3.254 câu thơ lục bát, Truyện Kiều không chỉ kể về 15 năm lưu lạc đầy bi kịch của Thúy Kiều, mà còn phản ánh chân thực bộ mặt bất công, tàn bạo của xã hội phong kiến đương thời. Tác phẩm phơi bày sức mạnh của đồng tiền có thể chà đạp nhân phẩm con người, đồng thời cất lên tiếng nói nhân đạo sâu sắc, bênh vực con người, đặc biệt là người phụ nữ; đề cao tình yêu chân chính, lòng hiếu thảo, đức vị tha, sự thủy chung và khát vọng công lý.

Không chỉ có giá trị nội dung sâu sắc, Truyện Kiều còn là mẫu mực nghệ thuật ngôn từ. Nguyễn Du đã kết hợp nhuần nhuyễn giữa ngôn ngữ bác học và lời ăn tiếng nói dân gian, nâng tiếng Việt và thể thơ lục bát lên đến trình độ điêu luyện, góp phần làm giàu kho tàng văn hóa và ngôn ngữ dân tộc. Chính vì vậy, Truyện Kiều không chỉ là một tác phẩm văn học, mà đã trở thành một phần đời sống tinh thần của người Việt, hiện diện trong sinh hoạt văn hóa dân gian qua các hình thức như lẩy Kiều, vịnh Kiều, bói Kiều, chèo Kiều…

Với những giá trị to lớn đó, Nguyễn Du và Truyện Kiều đã được cộng đồng quốc tế trân trọng ghi nhận. Năm 2013, UNESCO chính thức vinh danh Nguyễn Du là Danh nhân văn hóa thế giới. Cùng với đó, nhiều hoạt động kỷ niệm, nghiên cứu, quảng bá di sản Nguyễn Du được tổ chức ở quy mô quốc gia và quốc tế, khẳng định vị thế đặc biệt của ông trong dòng chảy văn hóa nhân loại.

Song song với việc tôn vinh tư tưởng và nghệ thuật, Đảng và Nhà nước ta luôn quan tâm bảo tồn, tôn tạo và phát huy giá trị di sản Nguyễn Du, trọng tâm là Khu lưu niệm Đại thi hào Nguyễn Du tại Tiên Điền, Hà Tĩnh – Di tích quốc gia đặc biệt. Đây là không gian văn hóa tiêu biểu, nơi lưu giữ những dấu tích gắn với thân thế, sự nghiệp và dòng họ Nguyễn – Tiên Điền; đồng thời là địa chỉ quan trọng trong giáo dục truyền thống, nghiên cứu khoa học và phát triển du lịch văn hóa.

Trong bối cảnh toàn cầu hóa và hội nhập quốc tế ngày càng sâu rộng, Đảng ta xác định văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là sức mạnh nội sinh quan trọng bảo đảm phát triển bền vững. Việc tiếp tục gìn giữ và phát huy giá trị di sản Nguyễn Du, đặc biệt là Truyện Kiều, có ý nghĩa thiết thực trong việc bồi đắp hệ giá trị văn hóa, chuẩn mực con người Việt Nam, góp phần xây dựng con người thời kỳ mới giàu lòng nhân ái, nhân văn, trách nhiệm và khát vọng vươn lên./.

Thanh Thảo.